Op zondag 3 april 2022 werden in Veghel de eerste struikelstenen gelegd. In totaal zullen er zeventien een plaats krijgen in de straten van Veghel. De stenen herinneren aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, die vanuit hun huizen zijn weggevoerd naar vernietigingskampen als Sobibor en Auschwitz. De benaming ‘struikelstenen’ is bedacht door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, in het Duits worden ze ‘Stolpersteine’ genoemd. Ze worden gelegd voor de woning waarin de weggevoerde mensen voor het laatst in vrijheid hebben gewoond. Het zijn messing steentjes met een inscriptie met de naam, de geboortedatum en de overlijdensdatum van de weggevoerde en vermoorde persoon.
De twee stenen die op 3 april werden gelegd aan de NCB-laan 6 waren voor Rosa Meijer-de Groot en haar broer Job de Groot. Zij werden in 1943 vermoord in het vernietigingskamp Sobibor. Rosa was toen 75 jaar oud en haar broer 82. De kleinzoon van Rosa, Barend Andriesse, overleefde de oorlog door, met de hulp van de Heise onderwijzer Frans Tielemans, onder te duiken en is nu 84 jaar. Barend mocht de allereerste struikelstenen van Veghel onthullen. Dit deed hij onder grote belangstelling, nadat hij een indrukwekkend verhaal over zijn familie had verteld. De volgende stenen, voor de neven Nico en Nico Nathan Wolf, zijn inmiddels op 8 mei 2022 voor het huis aan de Gasthuisstraat 5 gelegd.
In 2019 werd het Hei’s Archief door de Stichting Struikelstenen Meierijstad benaderd met de vraag of wij meer informatie hadden over de Joodse familie van der Heijden die in 1943 in Mariaheide zou zijn gearresteerd door twee agenten van de Sicherheitsdienst. Uit het onderzoek voor het boek ‘Klein in een wereldoorlog’ bleek al dat er een familie van der Heijden was ondergedoken in Mariaheide bij onderwijzer Frans Tielemans. Tielemans woonde op dat moment in het huis met adres D81, tegenwoordig Pastoor van Haarenstraat 18.
Het huis waar Frans Tielemans in de Tweede Wereldoorlog woonde, zoals dat er in 1950 uitzag.
Hetzelfde huis in 2015.
Via de website van Joods Monument Den Bosch hebben we meer informatie over de familie van der Heijden weten te achterhalen. Het gaat om Hartog en Henriëtte van der Heijden en hun twee dochters Annie en Lientje.
Op 17 juli 1943 meldden de agenten Kees Kaptein en Dries Riphagen zich bij de woning van Frans Tielemans. Zij waren beruchte ‘Jodenjagers’ en waren eigenlijk op zoek naar een Joods kind dat bij Tielemans zou zijn ondergebracht. Dat kind troffen zij niet aan, maar dus wel de familie van der Heijden, die werd gearresteerd. Ook Frans Tielemans werd gearresteerd, evenals de niet-Joodse onderduiker Adrianus van der Holst, die gezocht werd omdat hij anti-Duitse circulaires had geschreven. Na enkele dagen werden Tielemans en van der Holst vrijgelaten, maar met de familie van der Heijden liep het minder goed af.
Hartog Salomon van der Heijden wordt geboren op 29 mei 1885 in Den Bosch. Hij werkt voor de oorlog als inkoper bij Unox en hij zit ook in de directie van dat bedrijf. Op 24 juni 1919 trouwt hij met Henriëtte Evaline de Winter. Hartog en Henriëtte krijgen drie kinderen, Bob, Annie en Lientje.
Henriëtte van der Heijden-de Winter
Hartog van der HeijdenAl vrij snel na de Duitse inval in Nederland wordt Hartog uit zijn functie van inkoper gezet. Hij werkt nog een tijdje als huidensorteerder, maar uiteindelijk volgt ontslag bij Unox. Daarna is hij magazijnchef in het kledingdepot van de Joodsche Raad in DenBosch. Hier wordt kleding gesorteerd van gedeporteerde Joden.
Op 10 mei 1942 worden Hartog, Henriëtte en hun kinderen gedwongen hun huis aan de Oranje Nassaulaan 4 in Den Bosch te verlaten. Ze moeten verhuizen naar een woning in de Rijkevorsel van Kessellaan in Den Bosch.
In oktober 1942 wordt zoon Bob van der Heijden opgeroepen voor ‘tewerkstelling in het oosten van Europa’. Als hij in doorgangskamp Westerbork zit, stuurt hij een brief naar zijn ouders dat de omstandigheden in het kamp verschrikkelijk zijn en dat ze moeten zorgen dat ze er niet terecht komen. Bob wordt later op transport gesteld en zal op 19 februari 1943 omkomen in Auschwitz.
Hartog en Henriëtte en hun twee dochters Annie en Lientje duiken daarna onder bij onderwijzer Frans Tielemans in Mariaheide. Hoe lang ze precies daar zijn geweest, hebben we niet kunnen achterhalen.
Wat wel zeker is, is dat ze op 17 juli 1943 worden gearresteerd door Kees Kaptein en Dries Riphagen van de Sicherheitsdienst. Later die dag worden ze overgedragen aan de gemeentepolitie in Den Bosch. De arrestanten zijn met touwen aan elkaar vastgebonden om ontsnappen te bemoeilijken.
Vanuit Den Bosch worden ze naar het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst in Den Haag gebracht. Omdat ze waren ondergedoken, worden ze behandeld als ‘strafgeval’ en het verhoor gaat gepaard met zware mishandelingen. Daarna worden ze naar Westerbork overgebracht en op transport gesteld naar Auschwitz. Hartog en Henriëtte worden daar op 27 augustus 1943 vermoord. Hun dochters, Annie en Lientje, wacht op 3 september 1943 hetzelfde lot.
Lientje van der Heijden
Annie van der Heijden
Zoals hierboven aangegeven worden de struikelstenen gelegd voor het huis waar de gedeporteerden voor het laatst in vrijheid woonden. In dit geval is dat het huis aan de Oranje Nassaulaan 4 in Den Bosch. Het gezin van der Heijden was weliswaar ondergedoken in Mariaheide toen ze werden opgepakt en weggevoerd, maar dat was niet hun officiële adres. Vandaar dat de struikelstenen in Den Bosch liggen en niet in Mariaheide.
De struikelstenen voor de familie Van der Heijden voor het huis aan de Oranje Nassaulaan 4 in Den Bosch
Op de website van Joods Monument Den Bosch zijn meer foto’s van de familie van der Heijden te vinden in het ‘Fotoalbum van der Heijden’. De portretfoto’s bij dit artikel zijn afkomstig van Willy van der Heijden, een kleinzoon van een broer van Hartog van der Heijden.
Aan de niet geheel onomstreden activiteiten van Frans Tielemans is in het boek ‘Klein in een wereldoorlog’ over Mariaheide in de Tweede Wereldoorlog uitgebreid aandacht besteed. U kunt het boek nog steeds bestellen via of kopen in Dorpshuis d’n Brak en bij Boekhandel Schellen.
.