Welkom op het digitale dorpsplein van Mariaheide

Het waterwingebied op Melven of, in de volksmond, Melvert genoemd is vooral bekend bij wandelaars. Een mooi stukje natuur vlakbij huis, maar van groot belang als waterwingebied voor ons drinkwater. Het waterwingebied beslaat 50 ha grondgebied en is beplant met ruim tweehonderd duizend bomen. Opvallende plek in het gebied is het Blankers Kerkhof, dat meer dan 150 jaar oud is. Genoeg dus te vertellen over dit bijzondere gebied.

Van heidegrond tot waterwingebied

Tegenwoordig zien we een jong loofbosgebied met stukken hooiland op het Melven.Hier en daar wat oude bomen en niet te vergeten het Blankers Kerkhof met een bijzondere geschiedenis. Een wandelgebied en een leefgebied voor vogels, insecten en kleine zoogdieren. Als je geluk hebt, kun je een buizerd, een ijsvogel of een ree spotten. Ruim honderd jaar geleden was het Melven nog onontgonnen heidegebied met zandverstuivingen. Op de kaart hieronder uit 1908 is dat nog duidelijk te zien. Daarnaast een actuele kaart van hetzelfde gebied met het waterwingebied erin getekend. De pijl geeft aan waar Blankers Kerkhof ligt.

 

Water

Iedereen heeft water nodig. Om te drinken, douchen, gewassen te laten groeien, de auto te wassen en te koken en ga zo maar door. Zo vanzelfsprekend is het echter niet, dat we de kraan maar open hoeven te draaien. Water moet zuiver zijn en betrouwbaar. Des te belangrijker is het dat we er zuinig op zijn! Tegenwoordig horen we veel over dreigende tekorten, ook in Brabant.

Eén van de toegangswegen van het waterwingebied.

Alleen ouderen onder ons herinneren zich de dorpspomp, waar men water tapte of de waterput op het boerenerf en de pomp op stal of in de geut (keuken). Vanaf 1900 werd kraanwater steeds meer via waterleidingen bij mensen thuis gebracht, eerst in de steden. Rond 1960 was heel Nederland voorzien van kraanwater. In 1936 was de Waterleidingmaatschappij Oost-Brabant opgericht, de voorloper van Brabant Water. In 1942, midden in de oorlog, werd vanuit Veghel een waterleidingnet aangelegd voor de regio Oost-Brabant. Veghel lag centraal en het water bleek er zuiver te zijn, omdat het door dikke kleilagen naar grote diepte sijpelde.

Bronnen

Brabant heeft 29 waterwingebieden, waaronder dat tussen Veghel, Erp en Mariaheide in het gebied dat we het Melven of Melvert noemen.

We denken misschien dat ons drinkwater uit de ondergrond van het waterwingebied wordt opgepompt, maar dat is niet helemaal waar. De allereerste putten pompten het water op uit een diepte van 80 meter. De hedendaagse bronnen gaan zelfs 180 meter diep. Het water dat uit de bodem komt, is in feite al honderden of duizenden jaren geleden als regen in de bodem terecht gekomen. Ergens ver weg, in de Ardennen of nog verder. Via de diverse aardlagen stroomt het naar de zee.

 De weg van het water door de verschillende aardlagen in de aardkorst.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Onderweg wordt het water opgevangen in de bodem op de plaatsen in het waterwingebied, waar de pompen  geslagen zijn.Door buizen gaat het naar het pompstation aan de Blankenburg. Het water ruikt heel vies en wordt daarom in het pompstation ‘belucht’, dat wil zeggen: er wordt zuurstof ingepompt.Tenslotte wordt het water gefiltreerd en ontkalkt met grind. Dan is het grondwater omgezet in drinkwater en kan het via de waterleiding verdeeld worden.

 

Waterpompstation Blankenburg

Sinds 1942 voorziet de bron in Veghel tientallen dorpen en steden in Oost-Brabant van drinkwater. In het statige pompstationsgebouw aan de Blankenburg zie je indrukwekkende pompen opgesteld naast een muur met grote schakelaars, lampen en metertjes. In de kelder liggen de forse leidingen. Op grote gebrandschilderde glas-in-loodramen zie je de wapens afgebeeld van de gemeenten die aangesloten werden op het waterleidingnet.

Het hoofdgebouw Brabant Water in het waterwingebied.Eén van de gebrandschilderde ramen in het hoofdgebouw met de wapens van de gemeenten Veghel en Uden                                   

 

 

Op de pompstations waren vroeger 24 uur per dag machinisten aanwezig om pompen en filters te bedienen. Om de voortdurende vraag naar drinkwater bij te houden. Een storingsmonteur woonde in een huis op het terrein.
Tegenwoordig is alles computergestuurd. De vraag naar water wordt steeds groter, zeker nu onze zomers steeds warmer worden. Daar komt bij dat enkele waterwingebieden in Oost-Brabant gesloten zijn.Daarom zijn er ook opslagkelders bijgebouwd, als noodvoorziening bij bijvoorbeeld besmetting of verontreiniging van het water.                                                                        

De bron in Veghel - de feiten

• Geopend op 16 juli 1942.
• 25 winputten.
• Bronnen op 160 tot 190 meter diepte.
• Het grondwater is duizenden jaren geleden gevallen als neerslag.
• Het drinkwaterbedrijf belucht het water en maakt het zachter door kalk eruit te halen.
• Via zo'n 18.000 km leidingen wordt het water verspreid in Brabant.
• Levert direct en indirect aan 45 dorpen en steden.
• Te midden van 50 hectare bos, in eigen beheer.

 

Jan van de Ven

Jan van de Ven (85), zelf woonachtig aan de rand van het waterwingebied heeft in de jaren 50 en 60 meegewerkt bij het aanleggen van de tweede generatie putten. De allereerste putten, die dus maar 80 meter diep gingen, slibden langzamerhand dicht.

Jan van de Ven aan het werk in het waterwingebied.De installatie om de tweede generatie waterputten te slaan.

Jan vertelt: “Door steen- en kleilagen heen moesten we de pijpen van 90 cm doorsnede de grond inwerken. Met voor die tijd al moderne technieken wisten we steenlagen kapot te krijgen. Met grijpers haalden we stenen en gruis naar boven. Zelfs op 120 meter diepte kwamen we houtresten tegen en op 100 meter diepte het profiel van een hele boom.” Een teken dat de aarde al sinds miljoenen jaren in beweging is. Wij leven op een aardkorst die uit veel lagen bestaat. In feite kun je een atlas maken van onze bodem. Bij Uden ligt een breuklijn, de Peelrandbreuk. Uden ligt wel acht meter hoger dan Veghel. Van de Ven weet dat we in Veghel, samen met Zandvoort in de duinen, de beste kwaliteit drinkwater leveren.

De derde generatie waterputten uit de jaren 80.

 

 

Nadat de tweede generatie bronnen voor de waterwinning geslagen was in de vijftiger en zestiger jaren, vond er eind
 jaren tachtig opnieuw een sanering plaats. Er werden nieuwe waterputten aangelegd.
Dit gebeurde na de ruilverkaveling. De nieuwe putten kunnen afzonderlijk water leveren. De laatste uitbreiding die
 momenteel in gang is gezet, behelst nieuwe bronnen aan de andere kant van de Erpseweg, richting Ham en Veghels Buiten.

 

 

 

 
Bufferboeren

Een nog jong project wordt toegepast in samenwerking met boeren in en rond het waterwingebied. Zoals Twan van de Laar, een   melkveehouder aan de Hoger Duinenweg. Hij gebruikt het spoelwater van het waterzuiveringsstation van Veghel voor zijn 20 ha grasland. Hiervoor is een 1,5 kilometer lange pijpleiding gelegd op 80 cm onder de grond naar de ontvangstput van Twan. Van daar uit zorgt een irrigatiesysteem onder de grond voor een goede waterhuishouding van zijn grasland en zo heeft hij altijd een buffervoorraad water in droge tijden.

 

 Foto's van de aanleg van de pijpleidingen voor de afvoer van het spoelwater van de waterzuivering naar de boerderij   van Twan van de   Laar. Het afgevoerde spoelwater  wordt opgevangen in een verzamelput, die hieronder is afgebeeld.

 

 

 Boerderij Twan van de Laar

Begin jaren vijftig werd in Veghel ter hoogte van de Sluisstraat een aantal boerderijen door de gemeente aangekocht of onteigend. Eén boerderij, eigendom van Johannes van Zutven (1873-1960), moest plaats maken voor een nieuwe kerk, de Heilig Hartkerk.
In plaats daarvan kreeg van Zutven een nieuw gebouwde boerderij met grond, die na de oorlog in het kader van de Wederopbouw door de gemeente was gebouwd. Deze lag in het ontginningsgebied op het Melven, tegenwoordig adres Hoger Duinenweg 6.

In 1956 werd dit bezit door Johannes van Zutven toebedeeld aan zijn dochter Anna Maria, die met Johannes van de Laar uit Gemert was getrouwd. Zij ging er niet wonen. Tot 1965 werd de boerderij verhuurd. In dat jaar trouwde zoon Jan van de Laar met Lina Koenen uit Erp en zij gingen op deze boerderij een melkveebedrijf beginnen. De tweede generatie op het bedrijf, Twan van de Laar, getrouwd met Corine Huvenaars, werkt zoals hierboven beschreven, met Brabant Water samen als bufferboer.

 De boerderij van Twan en Corine van de Laar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Blankers Kerkhof

Vroeger werd het heideachtig gebied tussen Erp-Veghel-Mariaheide Hoogerduinen genoemd, omdat er enkele heuvelachtige zandverstuivingen lagen. De straatnaam Hogerduinen herinnert nog aan de oude naam van het gebied. Hier en daar ziet men nog de glooiing in het landschap, bijvoorbeeld bij het Blankers Kerkhof. Dikke beuken zijn er overgebleven van de beukenhaag die de grond markeerde, die in 1864 door de gemeente Veghel beschikbaar werd gesteld aan de Veghelse parochie voor een algemeen kerkhof. Hier werden mensen begraven, waarvan men niet wist of ze katholiek waren of die om een andere reden niet op het katholieke kerkhof begraven mochten worden. Meestal ging het om zwervers of rondtrekkende ambachtslieden, zoals ketellappers en klompenmakers.

Het verslag van de gemeenteraad uit 1864.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Gemeenteraadsvergadering 22 maart 1864

 Algemeene begraafplaats op Hoogerduinen

Gelezen een brief van het Roomsch katholiek Parochieel kerkbestuur alhier 16   maart   er op wijzende dat er behoefte bestaat aan eene algemeene begraafplaats en verzoekende in die behoefte te willen voorzien. De voorzitter stelt voor Burgemeester en Wethouders te magtigen tot dat einde een perceeltje heide in de Bulten aan te wijzen en te laten omplanten met eene heg. Het lid R. van de Ven bestrijdt dat voorstel op grond dat hij zulks beschouwd als onaangenaam voor de nabij gelegen gehuchten Eerde en Kempkes, die toch reeds veel geplaagd worden door de arme  woningen aldaar gebouwd. Spr. stelt mitsdien voor de begraafplaats te maken op Hoogerduinen.

Na eenige verdere beraadslaging wordt het amendement van het lid R. van de  Ven aangenomen met zeven tegen vier stemmen. Tegen stemden de leden van Eert, Manders, van den Broek en J. van Doorn. Het voorstel van den voorzitter aldus gewijzigd, wordt daarna zonder hoofdelijke stemming goedgekeurd. 

Het kerkhof dankt zijn naam aan Josephus Blankers, die als eerste op deze plek werd begraven. Heel wat jaren geleden kreeg Jan van de Laar, toen woonachtig aan de Hoger Duinenweg, bezoek van iemand met de naam Blankers. “Hij was op zoek naar het kerkhof en bleek een nazaat te zijn van Josephus Blankers. Hij was zijn familiegeschiedenis aan het onderzoeken.” Na de Tweede Wereldoorlog raakte het kerkhof in onbruik. De laatste personen die hier begraven zijn waren twee vrouwen, waarvan gezegd werd dat ze zelfmoord gepleegd hadden in 1942. Het waren moeder en dochter. Er wordt verteld dat ze met Duitse soldaten omgingen. Wat nu rest is een groep dikke beuken, 150 jaar oud. In het boek ‘Mariaheide 1906-2006 Een kleine honderd jaar’ kunt u meer lezen over de geschiedenis van Blankers Kerkhof.

Blankers Kerkhof met de oude beuken.

Met dank aan:
Jan van de Laar, Mariaheide
Jan van de Ven, Veghel

Foto's: Brabant Water - copyright 2023
Foto's: Privécollectie Jan van de Ven